Kampania podnosząca świadomość społeczną w ramach projektu Pilotażowe wdrożenie modelu Specjalistycznych Centrów Wspierających Edukację Włączającą (SCWEW)

Aby zapewnić im właściwe warunki nauki i rozwoju warto zapoznać się ze specyfiką tej przewlekłej choroby, zaakceptować jej istnienie, zrozumieć potrzeby ucznia chorego i wspierać go w codziennym funkcjonowaniu.

WAŻNE!!! Cukrzyca NIE jest chorobą zakaźną.

NIE można się nią zarazić przez kontakt z osobą chorą!

Cukrzyca to choroba metaboliczna charakteryzująca się wysokim poziomem glukozy we krwi (hiperglikemią), co spowodowane jest zaburzeniem wydzielania i/lub działania insuliny, czyli hormonu, który powoduje obniżenie poziomu glukozy we krwi. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Aktualnie w Polsce wśród dzieci i młodzieży chorych na cukrzycę dominuje (blisko 90%) cukrzyca typu 1 — ten typ cukrzycy ma podłoże genetyczne oraz autoimmunologiczne. Ten rodzaj cukrzycy wymaga podawania insuliny, która jest lekiem ratującym życie. Cukrzyca typu 1 jest chorobą, którą można skutecznie leczyć, ale nie ma jeszcze sposobu na jej całkowite wyleczenie.

LECZENIE PACJENTA Z CUKRZYCĄ TYPU 1 POLEGA NA WDROŻENIU:

• Insulinoterapii — czyli podawaniu podskórnie insuliny. Można to zrobić przy pomocy: igły i strzykawki (obecnie bardzo rzadko), wstrzykiwaczy typu „pen” (najczęściej) lub osobistej pompy insulinowej (coraz częściej).

Wstrzykiwacz – pen, wielkością i wyglądem przypomina wieczne pióro. Zawiera wymienialny wkład z insuliną. Jest łatwy w obsłudze i umożliwia dyskretne podanie insuliny. Ze względu na niewielkie rozmiary, peny można nosić ze sobą, a sam proces dawkowania insuliny jest dosyć prosty. Są one urządzeniami osobistymi — pacjenci nie powinni go sobie pożyczać. Igły do pena są jednorazowe, powinny być wymieniane po każdym podaniu insuliny.

Osobista pompa insulinowa — to małe urządzenie, które wielkością przypomina telefon komórkowy. Służy do podskórnego podawania insuliny. Pompa, podobnie jak trzustka osoby zdrowej, podaje insulinę w sposób ciągły przez 24 godziny na dobę. Pompę obsługuje się za pomocą kilku przycisków, które się na niej znajdują. Insulina znajduje się w specjalnym zbiorniku, a do tkanki podskórnej dostaje się poprzez specjalny zestaw składający się z cewnika, który jest połączony ze zbiornikiem oraz specjalnego wkłucia. Wkłucie składa się z igły i zakładane jest do podskórnej tkanki tłuszczowej jeden raz na trzy dni. Wkłucia zakłada się w pośladki, brzuch, uda, ramiona, ręcznie lub za pomocą specjalnych urządzeń ułatwiających tę czynność. Pompę przytwierdza się często w specjalnym etui do paska odzieżowego lub opaśnicy ubrań.

Przykładowe pompy insulinowe

Źródło: One są wśród nas. Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu

Podstawą insulinoterapii jest samokontrola glikemii. Polega na kilkukrotnym w ciągu dnia oznaczaniu stężenia glukozy we krwi za pomocą testów paskowych, na glukometrze.  Glukometr to aparat, który dokonuje pomiaru poziomu glukozy we krwi, której kropelkę (np. z nakłutego palca) przenosi się na suchy test (pasek testowy). Poziom glukozy we krwi koniecznie trzeba badać:

• przed każdym posiłkiem,
• przed, w czasie i po zakończeniu każdego wysiłku fizycznego (zajęć w-f, wycieczki, itp.),
• zawsze, kiedy uczeń „dziwnie” wygląda, „dziwnie” się zachowuje lub zgłasza, że czuje się „jakoś dziwnie” albo źle (może to być oznaką niedocukrzenia lub hiperglikemii),
• po zakończeniu postępowania leczniczego związanego z niedocukrzeniem,
• wtedy, kiedy zalecił to lekarz prowadzący.

• Zdrowego stylu odżywiania opartego głównie na kontrolowaniu kaloryczności posiłków oraz zawartych w nim węglowodanów.

Żywienie powinno uwzględniać skład jakościowy spożywanych potrwa (węglowodany, białka, tłuszcze), wartość energetyczną w dziennym jadłospisie oraz rozkład posiłków w ciągu dnia tak, aby optymalnie zaspokajać zapotrzebowanie organizmu na składniki pochodzące z białek, zdrowych tłuszczów, węglowodanów, minerałów i witamin adekwatnie do wieku, płci i masy ciała. Nie ma produktów zakazanych dla chorych na cukrzycę!

• Odpowiednio zaplanowanego i realizowanego wysiłku fizycznego.

Cukrzyca nie ogranicza w żaden sposób aktywności chorego. Wymaga jednak samokontroli i obserwacji. Sport i rekreacja są korzystne dla każdego człowieka. Poprawiają kondycję, sprawność fizyczną, przynoszą wiele radości i okazji do zdrowej rywalizacji. U osób z cukrzycą mogą wspierać wyniki leczenia, zapobiegać otyłości i chorobom układu krążenia. Ważne jest jednak, by uczeń chory na cukrzycę podczas lekcji wychowania fizycznego, wędrówek pieszych, biegów przełajowych, pływania, wycieczek szkolnych itp. miał towarzystwo rówieśnika znającego zasady postępowania w czasie niedocukrzenia. Osoba chora musi także zawsze mieć przy sobie glukometr) oraz szybko przyswajalne węglowodany (sok owocowy, posłodzona herbata, coca-cola).

POWIKŁANIA CUKRZYCY – KIEDY I JAK REAGOWAĆ?

HIPOGLIKEMIA (niedocukrzenie) to krytyczny spadek poziomu glukozy we krwi, który stwarza realne zagrożenie dla organizmu. O hipoglikemii mówimy wtedy, gdy poziom cukru we krwi spadnie poniżej 60 mg/dl. Objawy hipoglikemii:

Źródło: One są wśród nas. Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu

Najczęstsze przyczyny hipoglikemii to:

Co należy zrobić:

• oznaczyć poziom glukozy na glukometrze celem potwierdzenia niedocukrzenia,
• podać węglowodany proste – najszybciej zadziała ½ szklanki coca-coli lub soku owocowego, albo 3 kostki cukru rozpuszczone w ½ szklanki wody lub herbaty,
• po 10-15 minutach od podania węglowodanów należy poznowie oznaczyć poziom cukru na glukometrze,
• jeżeli wartości glikemii się podnoszą, można choremu podać kanapkę lub przyspieszyć spożycie planowanego na później posiłku oraz ograniczyć aktywność fizyczną,
• NIE WOLNO zastępować węglowodanów prostych słodyczami zawierającymi tłuszcze np. czekoladą, batonikiem snickers, cukierkiem czekoladowym ponieważ utrudniają one wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego,
• w sytuacji cięższej, gdy pacjent ma zaburzenia świadomości, pozostaje w ograniczonym kontakcie, ale jest pewność, że może połykać – należy postępować jak wyżej,
• jeśli chory nie może połykać, jest nieprzytomny, nie reaguje na bodźce NIE WOLNO PODAWAĆ NICZEGO DO PICIA ANI JEDZENIA – należy ułożyć osobę na boku, wstrzyknąć glukagon domięśniowo i wezwać pogotowie,
• jeżeli osoba z cukrzycą zostanie znaleziona nieprzytomna, zawsze trzeba podejrzewać, że ma ciężkie niedocukrzenie i postępować według opisanego schematu,
• każdorazowo należy powiadomić pielęgniarkę szkolną – jest przygotowana do reagowania w podobnych sytuacjach (uczniowie awaryjną dawkę glukagonu najczęściej przechowują w lodówce w gabinecie pielęgniarki)

HIPERGLIKEMIA to z kolei zbyt wysoki poziom glukozy we krwi.

Źródło: One są wśród nas. Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu

Objawy hiperglikemii:

Najczęstsze przyczyny hiperglikemii:

Co należy zrobić:

• bezzwłocznie zbadać poziom glukozy na glukometrze,
• powiadomić pielęgniarkę szkolną, rodzica, pogotowie,
• podać tzw. korekcyjną dawkę insuliny (ustaloną indywidualnie dla chorego; informację tę powinna posiadać osoba chora, pielęgniarka i/lub wychowawca, rodzic lub opiekun ucznia),
• podawać dużą ilość płynów, najlepiej niegazowanej wody mineralnej (ok. 1 litr na 1,5-2 godzin)

Co może przeżywać uczeń z powodu cukrzycy:

• przekonanie o braku akceptacji w grupie rówieśniczej z powodu własnej odmienności,
• poczucie winy, krzywdy, niesprawiedliwości losu,
• niska samoocena, bezradność, stany depresyjne,
• sprzeciw wobec diagnozy i zaproponowanej terapii, podejmowanie zachowań ryzykownych oraz rezygnacji z samokontroli,
• zaniedbanie leczenia,
• niekorzystne samopoczucie ucznia spowodowane nieustabilizowanym poziomem cukru wpływa negatywnie na przebieg procesów poznawczych i emocjonalnych, co objawia się w zachowaniu i jakości wykonywanych zadań,
• silne, powtarzające się lub długotrwałe przeżycia, jak np. egzamin, konflikt w relacjach rówieśniczych, trudności w nauce, problemy w domu mogą zaostrzać objawy choroby cukrzycowej,
• brak zrozumienia ze strony nauczycieli (nadmierne wymagania) spowodowany brakiem znajomości specyfiki choroby i jej objawów,
• frustracja spowodowana fałszywymi wyobrażeniami rówieśników na temat choroby, wyśmiewaniem lub izolowaniem.

Jak wspierać ucznia/kolegę z cukrzycą:

• okazać empatię, budować przyjacielskie relacje oparte o podobieństwa a nie różnice,
• wspierać w momentach kryzysów i niepowodzeń, być obok,
• nie bagatelizować problemu, ale też nie podkreślać trudności,
• chwalić dojrzałe, odpowiedzialne zachowania w zakresie samokontroli i dbałości o zdrowie,
• akceptować chorobę, nienachalnie rozmawiać na jej temat, okazać zainteresowanie urządzeniami wspierającymi codzienne funkcjonowanie ucznia (glukometr, pen, pompa),
• okazać gotowość do wsparcia w razie potrzeby, udzielenia pomocy według wskazówek,
• nie namawiać do spożywania nieplanowanych i niezalecanych produktów między posiłkami (np. słodyczy, chipsów, słodkich napojów),
• nie namawiać do spożywania alkoholu, który znacznie obniża poziom cukry we krwi,
• umożliwić posiadanie przy sobie i skorzystanie w razie potrzeby z: zestawu do badania krwi (glukometr, paski, nakłuwacz, gaziki, lancety) oraz pasków do badania moczu, penu lub pompy do podania insuliny, węglowodanów prostych na wypadek hipoglikemii,
• umożliwić spożycie posiłku zgodnie z harmonogramem żywienia przyjętego w terapii,
• wyrażać zgodę na wychodzenie do toalety (jednym z objawów hiperglikemii jest częste oddawanie moczu) i kontrolować samopoczucie ucznia,
• dostosować rodzaj i intensywność ćwiczeń podczas zajęć wychowania fizycznego oraz na podstawie rozmowy z uczniem kontrolować jego samopoczucie,
• w miarę możliwości informować ucznia czy rodziców o zmianach w planie lekcyjnym czy wydarzeniach szkolnych, jak uroczystość, zawody, wycieczka, by zdążyli zmodyfikować insulinoterapię,
• zapraszać ucznia z cukrzycą do udziału we wszelkich inicjatywach klasy (w tym wyjściach poza szkołę, wycieczkach, dyskotekach) i ustalić z nim i/lub rodzicami zasady samokontroli i kontroli poziomu cukru we krwi, dawkowania insuliny, spożywania odpowiednich posiłków itp. (niezbędnik wycieczkowy znajdziesz tutaj),
• w przypadku zaobserwowania objawów hipo- czy hiperglikemii podjęcie reakcji zgodnie z wyżej wymienionymi zaleceniami,
• życzliwie, nienachalnie pełnić rolę opiekuńczą (obserwować, zauważać zmiany w zachowaniu, pytać o samopoczucie, zachęcać i stwarzać bezpieczne warunki do samokontroli).

Bibliografia:

1. Witkowsk, J. Pietrusińska, A. Szewczyk, R. Wójcik, One są wśród nas. Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagogów i opiekunów. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2009 r. (pdf tutaj)
2. Materiały do pobrania - https://www.gov.pl/web/zdrowie/dziecko-z-cukrzyca [dostęp: 25.01.2022 r.]
3. Dziecko z cukrzycą w środowisku nauczania – materiał edukacyjny file:///C:/Users/Dorotka/AppData/Local/Temp/https%20__www.szkolazklasa.org.pl_wp-content_uploads_2016_12_dziecko_z_cukrzyca_w_srodowisku_nauczania.pdf [dostęp: 25.01.2022 r.]